Төлеген Бахаргүл. «Әдемі-Айдың» әсем әшекейлері көктемнің алғашқы мерекесі қарсаңында елордалықтардың назарына ұсынылды.// Астана ақшамы. 07.03. 2010 №26 (2347)

Алтын және бағалы металдар мемлекеттік мұражайында «Жүрегімде -Отаным» атты этно-жәдігерлер көрмесінң тұсаукесер рәсімі өтті. Халқымыздың қолданбалы өнерін жылдар бойы зерттеп, этно-жәдігерлер бұымдарын жинауды мұрат еткен Баһаргул Төлегенқызының Астанада өткен алғашқы көрмесі. Шараның өтуіне ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігі мен Президент жанындағы Отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі ұлттық комиссиясы қол ұшын берген. Сондай-ақ Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы мен Астана қалалық тілдерді дамыту басқармасы ұйымдастыру жағынан қалыс қалмаған.

XX ғасырдың зобалаң жылдарында қаншама жерлестеріміз бас сауғалап, шекара асып кеткенін тарихтан білеміз. Егемендік алғаннан кейін шалғай елде жүрген қандастарымыз отанына орала бастады. 90-жылдардың басында атажұртқа Қытайдан ат басын бұрып келгендердің алдыңғы қатарында Баһаргүл Төлегенқызы болды. Шәуешек қаласында дүниеге келіп, Пекин мемлекеттік университетін тәмамдаған жас қыз еліне оралысымен, ежелгі қолданбалы өнерді зерттеуге ден қойды. Аспан асты елінен келгенде Баһаргүлдің қоржынында қазақ халқының көне бұйымдары аз болған жоқ. Сонымен бірге Пекин қаласында жүргенде жинаған өзге елдердің туындылары да аз болмады. Император сарайында алтын,күміс және өзге де бағалы металдардан жасалған дүниелерді мүмкіндігінше сатып алып, жинай бастады. Қытайдан келген қыздың қанжығасындағы өзге елдің жәдігер бұйымдарына қызығушылық танытқандар оны сатып алуға ниет білдіргендер көп болды. Баһаргүл қазақтың этно-жәдігерлерін сатып алуды әдетке айналдырды. Міне, он бес жылдық еңбектің тарихы осыдан бастау алады.

«Әдемі-Ай» әкелген жаңалық

Жәдігерлерді жинау әуелдегі әуестіктен бара-бара шын іскерлікке айнала бастады. Қазақстанның әр облыстарын аралап, тарихи-мәдени жерлерге барып жинаған құндылықтардың қызығын өзгелермен бөліспек мақсатта 2000 жылы Алматыда «Әдемі-Ай Plus» ЖШС құрды. Оның ізімен «Әдемі» өнер үйі есігін ашты. Осы кезде қазақ тілі «кәдесый» деген ұғыммен толықты.

Себебі, осы кезде көне жәдігерлерді жинап қана қоймай, еліміздің бай мәдениеті мен терең тарихынан сыр шертетін кәдесый шығаруды жақсы жолға қойды. Ел бойынша ұлттық кәдесый топтамаларын шығаруға алғаш патент алған. Ал бұған дейін қытайдың фэн-шуй, орыстың матрешкасы сынды кәдесыйдан арыла алмай келе жатқан халқымыз бұл жаңашылдықты жақсы қабылдады. Осы куні «Әдемі-ай» өнер үйінің «Сүйінші», «Жеті асық», «Бәйтерек», «Жауырын», «Қобыз», «Таутеке», «Асатаяқ» және тағы басқа кәдесыйлары елімізге келген құрметті қонақтарға сыйға тарту дәстүр болып кетті. Тақырыптық жағынан да әртүрлі болып келеді. Тіпті, күні кеше ғана Астанада ашылған «Қазақ елі» монуметі символ ретінде бүгінде өнерпаздың коллекциясынан өз орнын тапты.

Бұл аз десеңіз, өзінің және халқының этно-мәдениетін насихаттау мақсатында «Әдемі-ай» атты журнал жарық көріп, оқырмандарымен қауышты. - Журналдың атауы «Әдемі» болады деп тіркемек болып барсам, ондай атпен басқа бір журнал тіркеліп қойыпты. Енді не істеймін деп отырғанымда, рухани демеушім – Ақселеу Сейдімбек аға «Әдеміден» де әдемі болатындай етіп, жұрттар таңдайын қағатын «Әдемі-ай» болсын» деп ақылын айтты. Міне, 2007 жылдан бастап «Әдемі-Ай» этнографиялық мәдени-танымдық журналы тұрақты шығып келеді. – дейді Баһаргүл.

Жанға жақын жәдігерлер

Баһаргүл Төлегенқызының он бес жыл бойы жинап, көзінің қарашығындай етіп сақтаған этно-жәдігерлерінің санында шек жоқ. Онда, негізінен әжесіне әжесінен қалған ұршық, диірмен, самаурын, келі мен келсап, ыңыршақ, торсық, қазан-ошақ, қайыс арқан сынды тұрмыстық дүниемен қатар қыз-келіншектердің әшекей бұйымдары көптеп кездеседі.
Көрмеге қойылған шашбау, шолпы, маңдайша, жүзік, сырға, бойтұмар, шекелік, білезік, өңіржиек және тағы басқа әшекейлер мыңжылдық тарихтан сыр шертіп тұрғандай әсерге бөледі.
-Коллекциямдағы заттардың ішінде маған құдағи жүзігім ерекше ұнайды. Әрине,  мыңнан астам тарихи-мәдени жәдігерімнің бәрі мен үшін ыстық. Бірақ, ол жүзіктің мен үшін орны ерекше. Жалпы, осыншама дүниені жинауым Иманғали ағаның арқасы. Себебі. мен этно-жәдігер бұйымдарын жинауды Иманғали Тасмағамбетовке еліктеп, жолын құдым. Ол адаммен ешқандай таныстығымыз да, туыстығымыз да жоқ. Тек оның еліміздегі нөмірі бірінші коллекционер екенін жақсы білемін. Мен де «Иманғали аға сияқты коллекционер боламын» деп қазақтың зергерлік бұйымдары, қолданбалы өнері, ою-өрнектеріне қатысты мәліметтер жинап, әуелі соны зерделедім. Содан соң жәдігер жинауға, кейін кәдесый шығаруға бел будым, - деді ол өз сөзінде.

Осы орайда жазушы Ақселеу Сейдімбек:

- Баһаргүлдің осы ісі қазіргі заманға лайық қазақ қыздарына үлгі боларлық. Нарық талабына сай бейімделе жүріп, ұлтқа қызмет істеудің үлгісін жасап жүр деуге болады. Сонымен бірге, Баһаргүлдің бизнесінің жүруінің негізі деп – ұлттық нышандарымызды насихаттауда өте ұрымтал, дәл, іскер жол таңдай алуында деп ойлаймын. Осы істің барлығын біздің мемлекеттік, ұлттық идеологияға демеу болады деп сенемін. Осы тұрғыдан бұл іс қолдауға, қорғауға, қажет болса әлпештеуге тұрарлық. Иманғали Тасмағамбетовтың коллекциясын көргеннен кейін, Баһаргүлдің коллекциясы қандай болады екен деген сұрақ туды. Мына бірнеше ғасырлық жәдігерлерге қарап, Иманғали ағасына шын ниетімен еліктегенін, қазақ тарихына, мәдениетіне деген құрметін байқауға болады. - деп баға берді.

Еліміз егемендік алғаннан кейін республика бойынша бірінші болып тіркеуге тұрып, алғашқы коллекционер сертификатын алған Иманғали Тасмағамбетов екен. Екінші болып Азат Әкімбек тіркелген. Ал Баһаргүл Төлегенқызы алдағы уақытта осы қатарды толықтырсам ба деген ойы бар екенін жеткізді.

Көрмеден- көрмеге

Қазақтың қасиетті өнерін зерттеп, оны әлемге әйгілі етуді мақсат тұтқан Баһаргүл Төлегенқызы «Әдемі-ай» ЖШС құрғаннан бері қыруар шаруа тындырған. Оның тырнақалдысы деп Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының 15 жылдығына арнап «Әлем қазақтарының» қолданбалы және қазіргі заман өнер шеберлерінің «Елім-ай» көрмесін атауға болады. «Тараз-2000», «Наурыз», «Ару -2007 Астана», «Ару -2008 Алматы» халықаралық зергерлік бұйымдар, «Волшебный мир» 3-ші халықаралық зергерлік бұйымдар және сағат көрмелеріне қатысты. Бұдан өзге Швеция, Германия мемлекеттерінде өткен көрмелерге қатысып, қазақтың төл мәдениетін мойындатып қайтқан. Осыны тілге тиек ете келе, Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы төрағасының бірінші орынбасары Талғат Мамашев:

- Жәдігерлерімізді сақтай, дәріптеп, ұлықтай біліп, жас ұрпаққа кеңінен насихаттап, өнеге етіп көрсете білсек, бұл біздің елдігіміздің белгісі деп ойлаймын. Осы жолда аянбай тер төгіп, еңбек етіп жүрген Баһаргүлге алғысым шексіз. - деп жылы лебізін білдірді.

Бас қалада алғаш өткізіліп отырған көрме осы айдың аяғына дейін жалғаспақ. Сонымен бірге алдағы уақытта өнер үйінің басшылығы еліміздің әр облысын аралап, этно-жәдігер бұйымдар көрмесін өткізуді көздеп отыр.

«Жұбайым — менің ақылшым»

Ұлтының мәдениеті мен оның қатпарлы қырларын әлемге паш етуді өмірлік ұстаным еткен жас қызға осыншама жұмысты жалғыз өзі алып жүру, әрине, қиын. Бұл жолда тағдырдың жазуымен Баһаргүлдің бағына орай кездесіп, 8 жылдан бері өмірде де, өнерде де бірге жүрген жары Мұраттың қосқан үлесі ұшан-теңіз.

- Менің осындай көрме ұйымдастырып, еліме танылуым жарым Мұраттың көмегінсіз мүмкін емес-тін. Этнографияны зерттегенімді қолдап, қаншама құнды жәдігерлерді жинауымда көмектесті. Тіпті, менің алға қойған мақсатыма жетуім үшін ол өзі жумыс істеп жүрген туристік агенттіктен кетіп, маған қол ұшын берді.

Азаматыңның сені түсініп, қажет жерінде ақыл айтып, жұмысыңды бағалап, жаныңа демеу болғанға не жетсін! Батырлық, қайсарлық сияқты қазаққа тән қасиетті де Мұраттың арқасында ұғындым. Сондықтан менің ақылшым, продюсерім- менің жұбайым деп айта аламын. Отбасында береке-бірліктің болуы да тікелей отағасына байланысты. Әр басқан қадамыма тілекші болып, қолынан келген көмегін аямай, мені бақытты еткені үшін оған деген алғысым шексіз, - дейді Баһаргүл.

Баһаргүл мен Мұрат бүгінде Әдемі есімді қыз тәрбиелеп отыр. Кішкентай Әдемінің арманы - ата-ана жолымен жәдігер жинау болмаса да, қазақтың төл әндерін насихаттау, яғни әнші болу. Төрт жарым жасынан бастап «Әнші болғым келеді» байқауында ән айтып, көзге түсе бастады. Осы күні кішкентай әнші К. Байсейітова атындағы дарынды балалар мектебінің фортепиано класында тәлім алуда.

Жалпы, жер бетінде әшекей бұйымға қызықпайтын әйел адам аз шығар. Әсіресе, 8 наурыз мерекесінде қызығушылықтың арта түсетіні жасырын емес. Өзі жылдар бойы бағалы әшекей жинаумен келе жатқан Баһаргүл «мерекеде жұбайыңыздан қандай сыйлық күтесіз деген сауалымызға былайша жауап берді:

- Мен үшін ең үлкен сыйлық – отбасымның амандығы. Жұбайымның жылы қабағы мен көтеріңкі көңіл күйінен асқан қымбат сыйлық жоқ. Әйел адамның бақытты болуы жұмыс, мансаппен емес, отбасының бүтіндігімен, сыйластықпен өлшенеді. Осы орайда мен өзімді бақытты жанмын деп толық айта аламын.

Мәтінді дайындаған Айнұр Санабекқызы

Төлеген Бахаргүл. «Әдемі-Айдың» әсем әшекейлері көктемнің алғашқы мерекесі қарсаңында елордалықтардың назарына ұсынылды.// Астана ақшамы. 07.03. 2010 №26 (2347)