Дана Төлеш. Алтын елу жылдық.// Женщины Восток-запад, №12 (79) желтоқсан, 2007.
Мәтіні: Светлана Лысенко
суреті: Олег Проскурин
және Төлешевтер отбасының жеке мұрағатынан
Мәкен және Муфтах Төлешевтер сияқты адамдармен кездескен кезде жақсылықтың жамандықты міндетті түрде жеңетініне, әлемнің жарқын, әсерлі әрі қуанышқа толы болатынына сенгің келеді. Өйткені олар айналасының бәріне шуақ шашып, адамдарды шаттыққа бөлеуге қабілетті шексіз таза жандар. Олар елу жыл бірге өмір сүрді және бірде-бір рет тағдырдың өздерін қосқанына өкінбеді. Бұның бәрі бір көзқарастан-ақ басталған болатын. Бұл көзқарас олардың шексіз махаббатының бастамасы болып, қос жүректі мәңгі қосты.
Олар алғаш рет сонау 1957 жылы жас ветеринар Муфтах Төлешев мал айдаушылар тобының құрамында болып, қызметі бойынша Талдықорғаннан Семей облысының Аякөз ауданына мал айдап бара жатқанда кездескен. Осы сәтте Мәкен әжей сүрлеу жолда велосипед теуіп бара жатса, Муфтах атай атпен шауып бара жатқан еді. Бір-біріне көз салған сәтте-ақ, сүйіспеншіліктің басталғанын түсінді. Танысты. Бірақ тәрбие көрген әрі тәкаппар Мәкен жас жігітпен жиі кездеспейтін, десек те оған жігіт қана емес, сондай-ақ ветеринарлық сөмкесі, ол заманда сирек кездесетін биноклі ұнап қалды, бұл бозжігіттің салиқалы жағдайын білдіретін бұйымның бірі.
Сонда Муфтах айласын асырады. Достарынан қызға мені науқастанып жатыр деп хабарлаңдаршы деп өтінеді, Муфтах қазір менің қалымды сұрап келетін шығар деген үмітпен күтеді. Бәрі ойдағыдай болып шықты. Ол велосипедімен жетіп келіп, Муфтах науқастанып жатқан-мыс төсек тұрған бөлмеге келіп, немен ауырып жатқанын сұрады, бозжігіт оған шын жауап берді: «Менің ауруым – сенсің» деді. Екі апта өткеннен кейін олар үйленді, Муфтах қызды өз ауылына алып кетті. Содан бері елу жыл өтіпті. Мәкен мен Муфтахтың он бір баласы бар, өкінішке орай, қазір сегізі ғана тірі, бірақ олар бақытты атай мен әжейге он тоғыз немере мен төрт шөбере қыз сыйлады, олардың бар байлығы осылар. Олар Алматының сыртындағы қалалардың бірінде өз үйлерінде тұрады, жастарының ұлғайғандығына қарамастан, шаруашылықты шебер басқарады. Бүгінде балаларының төлеп бере алатын жағдайы бар бөгде көмектен үзілді-кесілді бас тартады. Күн сайын Мәкен Спатылқызы ерте тұрып, ас әзірлейді.
«Мәкен асты көп етіп әзірлейді, - дейді Муфтах Еспосынұлы, - кенеттен балалар немерелермен келіп қалуы мүмкін ғой. Дастархан үнемі жаюлы тұруы керек. Біздің үйден ешқашан қонақ үзілмейтін. Менің әріптестерім де, көршілер де, туған-туыс та қонаққа келетін. Бәрін құшақ жая қарсы алатынбыз. Қазір, жас кезіндегідей ширақ болмаса да, денсаулығы сыр берсе де, көп нәрсе істеп үлгереді. Асты да әзірлейді, үйді де жинастырады, бақшаға да қарайды, құлпынайды да отайды. Құлпынайының қандай ірі әрі дәмді екенін білсеңіз ғой! Көктемде келіңіздер, дәмін татып көресіздер». Әжейдің құлпынайы әлемдегі ең дәмді екендігінде менің еш күмәнім жоқ, өйткені ол шын жүрегімен күтеді. Атап айтқанда, бұл кісілер не жасаса да, бәрі жақсы шығады, өйткені олар жарым-жартылай жасай салмайды, бәрін шын жүректен жасайды. Сондықтан да ғажайып балалар өсірді. «Анамыз бен әкеміз көптеген ата-аналар тәрізді бізге өсиет айтып, насихат жасаған емес, - деп еске алады тұңғыш қызы Мәдинә, - олар жай ғана өмір сүрді, еңбек етті, бізді жақсы көрді, қолдады. Тіпті, қазірдің өзінде олар ілгері дамушылық пен қарқынды ырғақтан тұратын заманауи ұғымдардан алыс болса да, біз оларға көмек сұрап жүгінеміз. Олар бір қарағанда, іске аспайтын және негізсіз болып көрінетін, бірақ біраз уақыт өткеннен кейін ата-ананыкы әрдайым дұрыс болатынына көз жеткізесің». Муфтах Еспосынұлы қырық жыл бойы ветеринар дәрігер болып қызмет етті. Ол өте сауатты маман, сондықтан да оны малдары дұрыс өспей жатқан аймақтарға жіберетін. Кейде кешкісін үйге келіп, «Жиналыңдар, ертең көшеміз» деген де кездері болды. Адал, айтқан тілді алатын әйелі терең күрсініп алып, киім-кешектерін жинастыра бастайтын. Қай жерге көшсе де, бастарында баспана болатын, адамдар оларды жарқын жүзбен қарсы алатын. Төлешевтер жаңа ауылға тез сіңіп кететін, олармен достасуға көп адамдар ұмтылатын, өйткені үйлері нұрлы, таза, дастарқаны берекелі болатын, ал үй иелері мейірімді әрі қонақжай болатын. Мәкен Спатылқызы табиғатынан математиканы жақсы біледі. Жетпістен асса да, әлі күнге дейін логарифм мысалдарын шемішкеше шағады, күрделі геометриялық формулаларды біледі, тіпті, кейде немерелеріне үй тапсырмасын жасауға көмектеседі. Немерелері Әділкерей мен Рауан мектепті алтын медальға бітіріп, қазір ҚБТУ мен Техникалық университетті президенттік шәкіртақыға оқып жатыр. «Күн сайын анам күнделігімізді тексеретін, - деп күледі үлкен ұлы Сейіткерей, - ол біздің мұғалімдердің қойған бағасынан жоғары баға алғанымызды қалайтын. Біз ата-атамыздың көңіл-күйін түсірмеуге тырысатынбыз. Бізде бәріміздің жазуымыз әдемі, әлбетте, бұл анамыздың арқасы. Егер бір сөзден қате жіберетін болсақ, оны оншақты рет қайталап жазғызатын, сол себепті біздің грамматикамыз мықты».
Төлешевтердің отбасындағы көптен күткен екінші ұлы Бірінші мамыр мерекесінде дүниеге келіпті, Муфтах барша әлемге той жасапты. Ұлын Төремұрат деп атаған. Солтүстік Теңіз флотында борышын өтегеннен кейін, жоғары заң білімін алды. Қазір полицияда еңбек етеді, майор деген атағы бар. Мәкен Спатылқызы балабақшаларда тәрбиеші болып, мектептерде мұғалім болып қызмет етті. Әлдебір себептермен тапшы болған барлық пәндердің оқытушыларын сәтті алмастырып отыратын. Педучилищеде оқығанына қарамастан, тапқыр білімі мен қазымырлығы барлық іске бірден еніп кетуіне жылдам есте сақтап, кез келген пәнді игеруге көмектесетін. Ол қазақ және орыс тілдерінен, әдебиеттен сабақ беретін, сондай-ақ алгебра мен геометрияны да оқытатын. Ол заманда қазіргідей танымал әрі аса қажет болмаса да, кассеталар арқылы өздігінше ағылшын тілін оқитын. «Анамыз бәріне үлгеретін, - дейді екінші қызы Зухра, - анамыз үшін тәулікте жиырма төрт емес, қырық сегіз сағаттай болатын. Оның бойында сан қырлы болмыс пен ерекше еңбекке қабілеттілік бар. Үнемі өз бетінше білім алып жүретін, мектепте жұмыс істейтін, үйдің жұмыстарымен жүгіретін, бізді де назарсыз қалдырмайтын. Киімді де мықты тігетін. Жетпісінші, сексенінші жылдары, жаппай тапшылық болған дәуірде ескі киімдерден көйлек, кеудеше, плащ тігіп беретін, оны импортты киімдерден әрең ажыратасың.
Бәрімізге қамқорлық жасайтын. Әкеміз жұмыс істейтін, оны жиі көрмесек те, біз үшін ол кісі әрдайым беделді болатын әрі біз ол кісіні мақтан тұтатынбыз. Айтпақшы, үлкен ұлы Сейіткерей әкесінің ізін басып, ветеринар болды. Бірақ, бүгінде өзінің ісі бар (уақыт адам өміріне өзгерістер енгізеді), бірақ соған қарамастан... Ортаңғы қызы Сафия да зооветеринар институтының «зооинженерия» факультетін тәмамдады. Қырық жыл бойы қызмет етсе де, Муфтах Еспосынұлы бірде-бір үкіметтік марапаттарға ие болған емес, десек те елдің мал шаруашылығы саласында қомақты үлес қосты, бірақ оның жүзінен өкініш белгісін байқамайсың, ол кісі үшін басты марапат – оның адал өмірлік жары, балалары мен немерелері. «Дені сау, ақылды, оған қоса әдемі балалар бақыт пен марапат қой», - дейді Муфтах.
Махаббаттан туылған, қамқорлық пен ықыласқа бөленген балалар қазірде ата-аналарын құрметтеп, ата-ана алдындағы борышын өтеп жатыр. Сондай-ақ Муфтах қиын-қыстау кездерде қолдау көрсеткен достарына риза. Биыл он екінші қазанда Төлешевтер алтын тойын тойлаған кезде, олардың салтанатты думанынан бүкіл Қазақстандағы достары келді. Олар бір-біріне қарсы шықты, жыласты, еске түсірді, бақыттан бастары айналды. Олар бұл бақытты күндерге өздерінің еңбектерінің, мейірбандылығының, қайырымдылығының, адамдарға деген адалдығының арқасында жетті.
«Әкесі мен анасы бәрінен де төртінші ұлдары Бақтыгерейді қатты еркелететін, оны Алтын-Қоңыр деп атайтын, «Менің Алтынымсыңдар!» деп жауап қайтаратын ол, – деп еске түсіреді Малина. – Ол, расында да, қазақ ертегілеріндегі айбынды батырларға ұқсайды, бойы 188 см, ал мейірбандылығында шек жоқ. Өзінің алғашқы жалақысын серіктесіне бере салыпты, өйткені серіктесі көп балалы әке екен де, сол сәтте ақшаға мұқтаж болған екен».
Елу жылда жиі ұрсысатын ба едіңіздер деген сұраққа екеуі де иықтарын қысып, айласыз ғана «Ұрсысуға уақыт та болмайтын. Әрдайым жұмыспен, балалармен жүгіріп жүретінбіз, сондықтан да жанжалдасуға біздің уақытымыз болмайтын» деп жауап берді.
«Анам аздап қызбалау, кейде қопарып та жібереді, ал әкем байсалды әрі біртоға, - дейді әңгімеге кіріскен кенже қызы, сұлу ару Дана, - бәлкім, сондықтан да олар бірін-бірі толықтырып үйлестіріп, көптеген сынақтардан өтіп, бір-біріне деген сезімдерін жоғалтпай сондай ғажап ұзақ ғұмыр кешкен шығар».
Мәкен Спатылқызы кенже қызы Дананы қырық екі жасында босанды, ал он жеті жылдан кейін оны бүкіл Қазақстан таныды. Дана – 1998 жылғы «Қазақстан аруы». Қазір ҚМЭБИ-да магистратуратураны тәмамдап жатыр.
«Біздің ата-анамыз ақша жинаған емес, тоқсаныншы жылдардың басында бәрі өздерінің «күйіп кеткен» ақшаларына қайғырып жүрген кезде олар тып-тыныш отырды, өйткені олар ақша жинаған емес. Олардың капиталы – білімді, дені сау балалары, - деп жалғастырады Дана.- Әкем мен анам «Сенде кеме апатынан кейін не қалса, соны ғана иемденесің» деген ұстаныммен өмір сүреді.
«Ата-анамыздың бізге берген ең басты сапасы – бұл адалдық, - дейді үшінші ұлы Бахтияр. – Олар халықтың алдында әрдайым адал болатын, біздің де оларға қарап басқаша өсуіміз мүмкін емес еді».
«Барлық балалар әрдайым бірін-бірі қорғап жүретін мейірімді отбасына түскеніме қуаныштымын, бизнестегі табыстылық екінші орында тұрады, бұл отбасында адамгершілік, парасаттылық, адалдық бірінші орында тұрады» -дейді келіні Жанар.
Муфтах-аға инсульт алған, сонда да күн сайын ерте тұрып, малдарға қарайды, Мәкен тәте үйді жинастырып жүреді. Жұмыссыз отыра алмайды. Қолөнер шебері Мәкен әлі күнге дейін іс тігеді, кесте тігеді, тоқыма тоқиды. Оның зығырдан тігілген үлкен дастарқаны бар, оған балаларының, немерелері мен шөберелерінің есімдерін кестелеп жазып қойған екен. Отбасының тағы бір мүшесі дүниеге келсе, оған жаңа есімді тігіп қояды. Еңбек етіп үйреніп қалған қолдары бұл отбасының жәдігерін жаңа кестелермен толықтыра түссін дегіміз келеді. Әдемі, мейірімді, түсініп, қолдап, кешіре білетін әрі қуаныш сыйлай білетін Төлешевтердің ұрпағы жалғассын.
Дана Төлеш. Алтын елу жылдық.// Женщины Восток-запад, №12 (79) желтоқсан, 2007.
Сканерленген нұскасы
