Олжас Куанбай. Адам және әдеби туынды.// Ұлт болмысы. №10(12) қазан 2012

Жапон әдебиетінің жауһар жақұты болған «Идзудың биші қызы» шығармасы кімді болмасын жанарынан жас сығып, сезімнің сиқыр саябағына серуендетіп жіберері сөзсіз... Жиырма жасар кейіпкеріміз жетімдіктің жарасына ем іздеп, қайғының қара шекпенін киіп, Идзу елді мекеніне сапарға шыққанында жол-жөнекей саяхатшы әртістердің бір тобын кезіктіреді. Тағдыр тәлкегінен қашып құтыламын деген өрімдей жастың кіршіксіз ақ пейілі дәл өзіндей тағдырлас бейшара биші қызбен санасымен үйлесім тауып, сирағы шыққан жоқшылық пен жалғызбен жолдас жетімдікпен күн кешкен кейіпкердің жүрегін жібітіп, өмірге деген құштарлығын оятты. Әрине, ондай жандар әлемде қаншама. Тасқа тары өнгенше таршылық көрмеген, қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған заманда ғұмыр кешудеміз. Аялы алақанымен маңдайымызды сипап, мейіріміне бөлеп жүрген ардақты анамыз бен балам дегенде бауыр еті езілетін асқар тау ардақты әкелерімізді құрмет тұтайық. Қасымыздағы алмастай асыл жандардың «өсірген жемістерінен» көрген қызығын татқан дәмдері берекелі болып, ұзағынан сүйіндірсін...

«Арға мінәжат, барға қанағат етілсе, әуелінде ынтымақ, ортасында береке, артында шүкіршілік тұрмас па?!», Қаз дауысты Қазыбек бабамыз бекер айтпаса керек...

Қуанбай Олжас

Адам және әдеби туынды. Кавабата Иасунари «Идзуно одарико» кітабынан.

Такэниши Хироко 1929 ж. Хирощимада туылған. Көркем әдебиет сыншысы, жазушы. «Солдат үйі» романы үшін Кавабата Иасунари атындағы әдебиет саласындағы сыйлығының лауреаты.

Кавабата Иасунаридің өмірінің соңғы жылдарында жазған шығармасы - «Сумидагава» атты туынды. Соғыстан ұтылғаннан кейінгі жылдары араға уақыт салып «Сорихащи» (Доғал көпір), «Щигуре» (Күзгі жаңбыр), «Сумиёщи» секілді бірігіп жазған шығармаларының қайсысын алып қарасаңыз да «Сіз қай жақтан боласыз?» деген сұраудан бастау алады. Тақырыптың өзегі болған «НО» театрының пьесасы «Сумидагавада» ұрланған баласын іздеп аласұрған, оның өлімін жоқтаған анасының зары бейнеленеді.

Төсек тартып жанарынан айырылған ғаріп қарттың өмір өткелдерін естелік қылып жазған «Он алты жасымдағы күнделік» туындысын албыраған жастық шағындағы «Идзудың биші қызы» шығармасымен қатар қоюға болады. Есігі жабылған үйде, өлім сағатымен қыспаққа алынып жатқан қандасын көріп, мектеп жасындағы ұл баланың алдында, ашу мен ызыға булығып,  жасқа толған жанары ұйқымен қысылса да татуласып бірлікке келу болмады... Қызығушылық танытқан адамдай боп, одан ары көрермен болумен жалғасып кеткен өзара қатынас – осы күнделікте әлдеқашан жазылып қойған.

«Щинщичёу» бірлескен әдеби журналының негізін қалауға қатысып, пролетариатттың көркем әдеби журналы «Бунгейсенсенге» қарсы тегеуріндік танытып, бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Еуропаның әдеби әсерін  белсенді қабылдаған ол, жаңаша әсер қалдырар «әдеби дәуірдің» негізін қалады. «Акутагава атындағы сыйлықтың дарынды мүшесі», «Теңіз қарулы күштерінің байланыс бөлімшесінің мүшесі», «Жапон жазушылар клубының жетекшісі», «Нобель сыйлығының иегеріне» дейін жетіп, заман мен дәуір тұлғасы ретіндегі ғұмыры Кавабата Иасунари айқын жолы.

Дегенмен, сол өнер жолында алдыңғы күнделігінің бастамасы ретінде «Идзуно одарико» (Идзудың биші қызы); «Джёджёука» (Лирикалық ән), «Кинджюу» (Құс пен жануар),  «Юкигуни» (Қарлы аймақ), «Мейджин» (шебер), «Сэнбадзуру» (Мың тырна), «Ямано ото» (таудың үні), «Нэмурэру биджё » (Ұйқыдағы сұлу қыз), «Катаудэ» (Бір қол) секілді шығармалардан бастап маңдай термен жеткен кезде де, қандай заман мен дәуірлерге бас иіп алғыс білдіріп, ешнәрсені өзіне пір тұтпаған жазушы Кавабата Иасунаридің жолы тағы айқындала түспек. «Он алты жасымдағы күнделік» шығармасындағы сағыныш өзге сағынышты еңсерген. Мұндағы мәнсіздік пен ат қойылып айдар тағылған затты іздестіру емес, қатты да мамық сөздер – бұрқыраған судай сөз бен сөйлем жолдарымен қоян-қолтық байланысып, мөлдір поэзияға айналып, шығарманы тұнжыраған тұңғиықтан құтқаруда.

Екі-үш жасында әке-шешесін, жеті жасында апасын жоғалтып, он бес жасында жалғыз әпкесі мен атасын арғы әлемге шығарып салған жалғыздың қайғысын артында қалған шығармасынан іздемеске шара жоқ.

«Жетімдік сезімінен тұнжыраудан» қашып құтылу сынағын саяхатшы әртістердегі туыстарының ішінде сынап жүрген «Изудың биші қызы» Кавабата Иасунаридің сиреп қалған көз жасын балғын шығармаға ұластырды. Дәл осы жерде, өз күшінен асып түсетін затпен шайқаста адал болған жас жігіт балбыраған жастық шағында тәжірибеде сыналып, онысымен тағдырға бойұсыну – әңгіменің негізгі түйіні болып отыр. Жиырма жастағы жоғарғы сынып оқушысының мектеп формасы – қою көк түсті кимоно мен балағы етікке кіретін кең көлемді шалбар және ағаш аяқ киім киген бейненің барлығы – нағыз көктемнің алғашқы бүршігі – жастық шақтың айқын көрінісі «Идзудың биші қызы» шығармасы жастар әдебиеті болуының бірден-бір себебі тағдырымен үйлесім тапқан шынайылығында жатыр. Саяхатшылардың бір тобымен бөлініп кеткеннен кейінгі көз жасын бәлкім сезім деп айтуға келмес. Ол аяқ астынан туған мейірімінің себебінен, сананың түбінде қалған тәкаппарлықтың бұлтын сейілткен белгі болып табылады. Міне, сондықтан да, «қанша мейірімді болсаңыз да, оны соншалықты табиғаттан сіңіре алыңыз» және өзіңізді қоршаған ортадағы «барлық заттар бір арнаға тоғысқандай сезіне алсақ «менің» тәжірибемді оқырман да мен де орындай аларлықтай зат болып табылады.

Араласып кетуі қиын осы өмірдің алғашқы кезеңіндегі тағдырға мойынсыну сәттері секілді, адам да әртүрлі болып келеді. Он төрт жасар бейшара халдегі биші қызбен аз мезеттік тағдыр тоғыстығын сәтті мүмкіндік қылып іске асыра ма, жоқ па, толғандырып қоюда...

Әлбетте, жиырмасыншы ғасырдың жарық жұлдызы Кавабата Иасунари өз Отанының әдебиеті ғана емес, айтар болсақ, ағылшын әдебиетінен басқасы көне өлеңдер әдебиетін оқи алмаса, жазушы бұл салада да күнделік әңгімесімен де ерекшелене білген. Сонымен қатар, ескі мен жаңа, батыс пен шығыс әдебиеттерін кеңінен қолдана алған адам болған.

Жапон тілінен аударған әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Шығыстану факультеті, корейтану және жапонтану кафедрасының магистранты Қуанбай Олжас Бекенұлы.

Олжас Куанбай. Адам және әдеби туынды.// Ұлт болмысы. №10(12) қазан 2012

Сканерден өткізілген нұсқасы

Бет 1

Бет 2

Бет 3